किरात मुन्धुमः पृथ्वी र पुर्खाको इतिहास किरात जाति, वैदिक सभ्यता भन्दा पहिले पनि अस्तित्वमा रहेको र जसको संस्कृतिले आज पहिचान बनाएको छ। यस पुस्तकले मौखिक परम्परा, पौराणिक आख्यान, पुरातात्विक प्रमाण र अनुष्ठान रीतिरिवाजअनुसार मूलतः प्रकृतिवादी, वंशावली र ब्रह्माण्डीय विश्वदृष्टिकोण भएका मानिसहरूको समूहको आध्यात्मिक र सांस्कृतिक स्मरणलाई सम्बन्धित गर्दछ।

पुस्तकमा नौ वटा अध्याय छन् र किरात र पुराना राजवंशहरूको भौगोलिक वंशावलीलाई नजिकबाट नियालेर पुस्तक सुरु हुन्छ। यसले लिखित र मौखिक विवरणको माध्यमबाट वैदिक संस्कृति सहित आफ्नो वरपरका अन्य सभ्यताहरूसँग उनीहरूको सक्रिय अन्तरक्रियाको विश्लेषण गर्दछ। किरातहरू आफ्नो मातृभूमि, पवित्र वन र प्राकृतिक व्यवस्थाबाट कहिल्यै अलग्गिदैनन् भन्ने कुरा उक्त अभियोगपत्रले देखाउँछ।

किरात धर्मशास्त्र प्रकृतिको पूजा, आत्मासँगको सम्पर्क र पुर्खाप्रतिको विश्वासमा केन्द्रित छ । किरात धर्मको आध्यात्मिक संगठन साहित्यमा समेत विशेष गरी युमा सम्माङ, थेबा सम्माङ, 'टाङ्ग्री, जन्म, मृत्यु र पुनर्जन्म जस्ता देवीदेवताका नामहरूमा जोड दिएर उजागर गरिएको छ । किरात जातिको पवित्र मौखिक साहित्यमा लेखिएका प्रार्थना, मन्त्र र मिथकको प्रयोग गरी मुन्धुम नामक यस ब्रह्माण्डविज्ञानको निर्माण गरिएको हो । यस पदले नाखोङ, साम्बा र फेदाङ जस्ता अन्य कर्मकाण्डीहरूले भौतिक र आध्यात्मिक संसारलाई शासन गर्छन् भनी बताउँछ।

पुस्तकमा किरात जातिको धर्म, भाषा, मौखिक साहित्य, नृत्य, लोककथा, सामाजिक संगठन र विशेष पारिस्थितिकीय ज्ञानको चर्चा गरिएको छ । यी परम्पराहरूलाई विगत, वर्तमान र ग्रहसँग सद्भाव र पारस्परिकताको विश्व दृष्टिकोण परिकल्पनाको रूपमा छलफल गरिएको छ। ब्रह्माण्डमा सन्तुलनको अवधारणा अमूर्त र भौतिकबीचको सन्तुलनको अस्तित्व, ब्रह्माण्डीय सन्तुलनको अवधारणा, टोङ सम टोङ शिम र साम्बाको औपचारिक प्राविधिकको रूपमा, सन्तुलनको प्राचीन, तर धेरै महत्त्वपूर्ण, सिद्धान्तसँग सम्बन्धित छ।

पछिल्लो अध्यायमा किरात जातिको सांस्कृतिक पुनरुत्थान र धार्मिक सुधार, आधुनिक शिक्षा र प्रविधि तथा राजनीतिक पहिचानका बारेमा चर्चा गरिएको छ । भूमण्डलीकरण, वातावरणीय विनाश र अन्तरपुस्ता परिवर्तनको परिदृश्यविरुद्ध किरात धार्मिक अभ्यासहरूको संरक्षण र पुन: प्रयोग गर्ने आधुनिक प्रयासहरूको आलोचनात्मक विश्लेषणमा यसले किरात ब्रह्माण्ड विज्ञानलाई वातावरणीय शिक्षा र आध्यात्मिक परिमार्जनको रूपमा प्रस्तुत गर्दछ।

यो पुस्तकमा चयन गरिएको ग्रन्थसूची, शब्दावली, र पुरातन मन्त्रहरूको लिप्यन्तरण समावेश छ। यो केवल एक श्रद्धाञ्जली मात्र होइन, किरातलाई पृथ्वी र पुर्खाहरूको नाममा सम्बोधित गरिएको एक जीवित र मौलिक परम्परा हो। यो ज्ञानको श्रृङ्खलालाई सम्मानसाथ गरिएको एक योगदान वा प्रयास पनि हो। नेपाल लगायत हिमालय क्षेत्रको आदिवासी अध्ययन, आध्यात्मिक वातावरण, हिमाली इतिहास, र २१औँ शताब्दीमा पुर्खाको ज्ञानप्रणालीको मान्यता र सन्दर्भ खोज्ने पाठकहरूका लागि यो पुस्तक अत्यन्तै महत्वपूर्ण छ।