Purush Pariksha

पुरुष रूपधारी अनेकौँ पाइन्छन्, तर पुरुष पाउनु गाह्रो छ । म जुन लक्षणहरू भन्दछु, ती लक्षणहरूबाट युक्त मानिस नै यथार्थमा पुरुष हो । तसर्थ पुरुषार्थले सम्पन्न व्यक्ति त्यसलाई मात्र मान्न सकिन्छ जो वीर होस्, जसमा बुद्धि होस्, जोसँग विद्या होस् । यी गुणहरूभन्दा फरक मानिस भनेका पुरुषाभास मात्र हुन्, पुच्छरविनाका पशु हुन् ।’
महाकवि विद्यापति
जस्तो कि नामबाटै प्रष्ट छ- पुरुषको गुणस्तर रेखाङ्कित गर्ने वा चिनाउने कथाहरूको सँगालो हो- ‘पुरुष-परीक्षा’ । यसमा पुरुषार्थका विविध आयामहरूको अवलोकन तथा अन्वेषणका माध्यमबाट उत्तम पुरुषत्वलाई उजिल्याउने उपक्रम गरिएको छ । नाम ‘पुरुष-परीक्षा’ भएकाले पुरुषको मात्र परीक्षण होलाजस्तो लागे तापनि यस कृतिमा रहेका सामग्रीहरूले विविध कोणबाट समग्र मानवतालाई नै पर्गेल्ने काम गरेका छन् । यस्तो महत्त्वपूर्ण कार्यलाई रोचक कथाहरूको आवरणमा प्रस्तुत गरिएकाले यो अझ बढी महत्त्वपूर्ण हुन गएको छ ।
धीरेन्द्र प्रेमर्षि
धीरेन्द्र प्रेमर्षिले विद्यापतिप्रणीत संस्कृतको ‘पुरुष-परीक्षा’ लाई नेपालीमा अनुवाद गरेर महनीय कार्य गरेका छन् । यसबाट नेपाली साहित्य समृद्ध भएको छ र पन्ध्रौं शताब्दीको कृतिको नेपालीमा अनुवाद हुनु ऐतिहासिक मूल्यका दृष्टिले पनि महत्त्वपूर्ण छ । अनुवादमा यान्त्रिकता वा कृत्रिमताको न्यूनचाप र स्वाभाविकताको अधिक चापका कारण मौलिक कृति पठनकै स्वाद यस कृतिमा प्राप्त गर्न सकिन्छ । पद्यको अनुवादका केही स्थितिलाई छोडेर यस अनूदित कृतिले मौलिक स्वरूपलाई जीवन्त राखेको छ र यसमा मौलिकता निर्धक्क बाँचेको छ ।